Καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας, Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνών
Το κάπνισμα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης δεν αποτελεί μόνο επικίνδυνο παράγοντα για ένα κακό περιγεννητικό αποτέλεσμα, αλλά η βλαπτική του επίδραση συνεχίζεται στη νεογνική, παιδική και ενήλικη ζωή. Τα έμβρυα των εγκύων που καπνίζουν βιώνουν-ζουν σε ένα περιβάλλον μειωμένης παροχής οξυγόνου, μιας και το κάπνισμα προκαλεί αγγειακές αλλοιώσεις στον πλακούντα, που μοιάζουν μ’ αυτές που παρατηρούνται στον ενήλικο καπνιστή. Η νικοτίνη διαπερνά εύκολα τον πλακούντα και ανιχνεύεται τόσο στο αμνιακό υγρό, όσο και στο πλάσμα του εμβρύου.
Το κάπνισμα φαίνεται να σχετίζεται κατ’ αρχάς με αυξημένη εμφάνιση συγγενών εμβρυϊκών ανωμαλιών. Η πιθανότητα καπνίστριες γυναίκες να γεννήσουν νεογνό με σύνδρομο Down είναι μεγαλύτερη από εκείνες που δεν καπνίζουν. Το σημαντικότερο όμως και πιο σύνηθες επακόλουθο της χρήσης καπνού είναι η εμφάνιση λαγώχειλου και λυκοστόματος, σε συχνότητα που σχετίζεται με την ημερήσια κατανάλωση τσιγάρων. Σε γυναίκες που καταναλώνουν 1-20 τσιγάρα την ημέρα, ο σχετικός κίνδυνος που στις φυσιολογικές γυναίκες είναι 1, τώρα γίνεται 1,5, δηλαδή αυξάνεται κατά 50%. Σε αυτές που καπνίζουν 11-20 τσιγάρα, ο κίνδυνος είναι 1,55 και σ’ αυτές που καπνίζουν περισσότερα από 21 τσιγάρα ο σχετικός κίνδυνος σχεδόν διπλασιάζεται, είναι 1,78 (αύξηση 78%).
Πρόσφατη μετανάλυση έδειξε τις βλαπτικές επιδράσεις του καπνίσματος στην ανάπτυξη του εμβρύου. Οι καπνίστριες γεννούν παιδιά με χαμηλότερο βάρος, κατά μέσο όρο 205 γραμμάρια, με μειωμένο ύψος μεγέθους 1,28 εκ. κατά μέσον όρο, με μειωμένη περίμετρο κεφαλής και θώρακος. Η συχνότητα γέννησης μικρού βάρους νεογνών κάτω από 2.500 γρ. σχετίζεται άμεσα με τον αριθμό των τσιγάρων που καταναλώνουν οι μητέρες.
Μια άλλη σημαντική μαιευτική επιπλοκή είναι η αυξημένη πιθανότητα, 65% περίπου, να βιώσουν οι καπνίστριες τον πρόωρο τοκετό (σχετικός κίνδυνος 1.64). Είναι δε γνωστό ότι τα πρόωρα έχουν αυξημένη περιγεννητική νοσηρότητα και θνησιμότητα, συγκριτικά με τα τελειόμηνα νεογνά. Η διακοπή του καπνίσματος ήδη στο Α’ τρίμηνο μειώνει τη συχνότητα πρόωρου τοκετού, ώστε αυτή να πλησιάζει τα επίπεδα που παρατηρούνται στις μη καπνίστριες. Επίσης το κάπνισμα μειώνει τον χρόνο θηλασμού, στερώντας έτσι το νεογνό από τις ευεργετικές επιδράσεις που έχει το μητρικό γάλα.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, τα νεογνά γυναικών που κάπνιζαν κατά την εγκυμοσύνη, έχουν αυξημένη πιθανότητα νεογνικού αιφνίδιου θανάτου. Η διακοπή του καπνίσματος στον κύηση μειώνει μέχρι και κατά 30% τις πιθανότητες ενός τέτοιου θλιβερού συμβάντος. Το κάπνισμα φαίνεται επίσης να σχετίζεται με αυξημένη νεογνική θνησιμότητα. Οι βαριές καπνίστριες έχουν διπλάσια πιθανότητα να χάσουν το παιδί τους, συγκριτικά με εκείνες που δεν καπνίζουν. Ο κίνδυνος αυτός είναι μεγαλύτερος μεταξύ 4ης και 15ης εβδομάδος μετά τη γέννηση.
Αλλά οι επιπτώσεις του καπνού έχουν επίδραση και στους απογόνους. Το κάπνισμα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ακόμα και το παθητικό, φαίνεται να επηρεάζει τις διανοητικές ικανότητες του παιδιού. Παιδιά γυναικών που καπνίζουν παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα προσοχής και πνευματικής συγκέντρωσης. Είναι πιθανή η άμεσα τοξική επίδραση της νικοτίνης και των μεταβολιτών της στο βλαστικό επιθήλιο των εμβρυϊκών όρχεων, στα εμβρυϊκά κύτταρα σερτόλη, όπως επίσης και στον εμβρυϊκό άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-γονάδων.
Στη βιβλιογραφία αναφέρονται χαμηλότερες συγκεντρώσεις σπερματοζωαρίων και χαμηλότερος όγκος σπέρματος σε ενήλικες των οποίων οι μητέρες κατανάλωναν πάνω από 10 τσιγάρα την ημέρα, σε σχέση με άνδρες που δεν εκτέθηκαν στα συστατικά του καπνού κατά την ενδομήτρια ζωή τους.
Σε κυτταροκαλλιέργειες εμβρυϊκών αρχέγονων γεννητικών κυττάρων, αποδείχθηκε ότι η έκθεση σε προϊόντα καπνού με αρωματικούς υδρογονάνθρακες προάγει την κυτταρική απόπτωση. Αναφέρεται επίσης ότι άρρενες, απόγονοι μητέρων που κάπνιζαν κατά την κύηση είναι υπέρβαροι, παρουσιάζουν αυξημένο δείκτη μάζας σώματος και πάσχουν συχνότερα από παθήσεις του γεννητικού συστήματος, όπως κρυψορχία, υποσπαδία, κιρσοκήλη, υδροκήλη, ορχίτιδα, χλαμυδιακές λοιμώξεις, καταστάσεις που συνδέονται με υπογονιμότητα.
Τέλος έρευνες σε ποντίκια αναφέρουν ότι η έκθεση των αρρένων εμβρύων σε συστατικά καπνού σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα μεταλλάξεων στα σπερμογόνια, στις οποίες πιθανόν να οφείλεται η αυξημένη επίπτωση γενετικά καθορισμένων νοσημάτων, όπως είναι η καρκινογένεση και μάλιστα η καρκινογένεση σε νεαρή ηλικία.
Info:
ΕΛ. Ι. ΚΑΡ. - Eλληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας
